Rob van Assen
Huis ter Does te Leiderdorp

Het indrukwekkende schilderij van Huis ter Does ademt bijna voelbaar de winterse kou. Het ijs op de bevroren gracht is bedekt met stuifsneeuw. Op het ijs staan twee mannen te praten bij hun sledes vol koopwaar en sprokkelhout.

Dit bijzondere tafereel toont het kasteel tijdens de strenge winter van 1739/1740, in de laatste fase van zijn verval.

Huis ter Does bevond zich bij de brug van de Achthovenerweg over de Does, tussen de Does en de Ruigekade in Leiderdorp. Veel van wat we weten over het kasteel komt voort uit documenten, kaarten, prenten en archeologische opgravingen door archeoloog Renaud.

Het kasteel werd voor het eerst genoemd in 1290, maar daarvoor stond er vermoedelijk al een ‘mottekasteel’: een stenen woontoren op een terp, omringd door een houten palissade. Later werd deze verdediging vervangen door een imposante stenen ringmuur van 4 meter hoog en 90 cm dik.

Hoewel drie andere kastelen in Leiderdorp in 1420 werden verwoest, bleef Huis ter Does gespaard. Het kasteel kende echter zijn eigen tegenslagen, zoals plunderingen in 1481 tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten.

Tussen 1489 en 1492 kwam het vervallen kasteel in handen van de stad Leiden vanwege zijn strategische ligging. In 1492 werd Huis ter Does herbouwd met twee nieuwe torens aan de westzijde. Na het ontzet van Leiden in 1574 werd het vermoedelijk door terugtrekkende Spaanse troepen in brand gestoken.

In 1591 bracht Pieter van der Does, schout van Leiden, dijkgraaf en admiraal, het kasteel weer in familiebezit en maakte het opnieuw bewoonbaar. Maar de vele verbouwingen en de zware ringmuur in de voormalige slotgracht eisten hun tol; het kasteel verzakte ernstig.

Uiteindelijk werd Huis ter Does in 1740 gesloopt. Het kasteel, ooit een trots symbool van strategische en historische waarde, stond net buiten Leiderdorp. Het schilderij vangt dit verdwenen verleden op sublieme wijze en doet je in gedachten even verplaatsen naar die tijd.